Krapte op de arbeidsmarkt - Je hoort het zo vaak voorbijkomen dat je er bijna moe van wordt. De ene na de andere maatregel vliegt ons om de oren, en toch lijkt er maar geen einde aan te komen aan het personeelstekort. Dat leidt tot kritische vragen én creatieve denkrichtingen.
Is de huidige arbeidsmarktstrategie effectief? Of houdt het een personeelstekort in stand? Wat is het alternatief? En: wat kunnen we hierover zeggen met behulp van data en praktijkervaring van Convenant Werkperspectief.NL? We gaan erover in gesprek met Managing Director Programmabureau Luchtvaart en Convenant Werkperspectief.NL kernteamlid Jeroen Stolk.
Over Jeroen
Jeroen is sinds 2007 werkzaam bij het Sectorfonds Luchtvaart. Het fonds van sociale partners met als doel het bevorderen van scholing, inzetbaarheid en arbeidsmobiliteit van huidige en toekomstige werknemers in de luchtvaartsector. Hier zet hij zich als Managing Director van Programmabureau Luchtvaart in om subsidies te verwerven voor duurzame inzetbaarheid, vertegenwoordigt hij de Nederlandse luchtvaartsector bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en managet hij diverse subsidiegerelateerde projecten.
Daarnaast is Jeroen geestelijk grondlegger van Convenant Werkperspectief.NL. Te midden van de coronacrisis in 2021 zag hij kansen voor intersectorale samenwerking: om tekortsectoren te helpen aan instroom en hiermee de knelpunten op de arbeidsmarkt aan te pakken. Sinds de oprichting van het convenant vormt hij samen met Adriana Stel en Jurjen Terpstra het kernteam van Convenant Werkperspectief.NL.
Papier vs. praktijk
Het doorgronden van de arbeidsmarktproblematiek vormt de kern van Convenant Werkperspectief.NL. Het convenant gebruikt hiervoor drie verschillende onderzoeken: het SEO-onderzoek ‘Oplossingen voor Arbeidsmarktkrapte – een sectoraal perspectief’, de CenterData rapportage ‘Skills, Beroepen en Transities’ en de zelfontwikkelde Werkperspectief.NL arbeidsmarktanalyse. Met het derde document gaat Jeroen de boer op naar verschillende sectorfondsen. “De arbeidsmarktanalyse is een verzameling van data én praktijkervaringen. Deze wordt regelmatig aangescherpt met de input van convenantpartners en overige O&O fondsen die ik bezoek.”
De onderzoeken ondersteunen de analyse, en andersom. Maar de drie kerndocumenten verreiken elkaar ook: met behulp van de arbeidsmarktanalyse worden er praktische conclusies getrokken, die in onderzoeken niet altijd aan het licht komen. “Zo kwamen we bijvoorbeeld tot de conclusie dat het concept van transitiepaden op papier beter werkt dan in de praktijk. Het systeem matcht profielen namelijk met de meest vergelijkbare functies, wat vaak een soortgelijk beroep in dezelfde sector is. Dat werkt niet per se stimulerend als je intersectorale van-werk-naar-werk trajecten wil faciliteren.” Toch gaat deze kennis niet verloren, zegt Jeroen stellig. “Alle onderzoeken brengen ons tot waar we vandaag zijn als convenant, competentieprofielen zijn én blijven bruikbaar, maar alleen anders dan we eerst dachten.”
Pionieren
De kloof tussen data en praktijk is één van de factoren die zorgt voor polariserende visies op de arbeidsmarkt. Juist daarom koppelt Convenant Werkperspectief.NL deze twee facetten aan elkaar. “Het convenant werkt vanuit drie pijlers. Ten eerste: het inzichtelijk maken van problematieken, vervolgens het uitzoeken wat wel én niet werkt en tenslotte de samenwerking opzoeken met succesvolle bestaande initiatieven. Die pijlers proberen we voortdurend hoog te houden. Hiermee beogen we een vlijmscherpe analyse van wat er speelt en de do’s en dont’s, voordat we ergens in de praktijk mee aan de slag gaan.”
De visie van Werkperspectief.NL op de arbeidsmarkt werd in de begindagen van het convenant regelmatig betwist, vertelt Jeroen. “Mensen trokken ons in twijfel, zeiden dat we ons met de verkeerde problematieken bezighielden. Werknemers zouden ‘vastzitten’ in sectoren, terwijl data laat zien dat dit vrijwel nooit het geval is. De COVID-crisis zou regionaal zijn, terwijl data juist een scherp sectoraal profiel liet zien. Benadrukt wordt dat Nederland kampioen deeltijdwerken is, terwijl vaak onbenoemd blijft dat Nederland ook kampioen arbeidsdeelname is. Zo zijn er voorbeelden te over. Gelukkig zien we inmiddels dat steeds meer partijen tot de door ons gestelde conclusies komen. Dit toont aan dat we op het goede spoor zitten, maar ook dat de arbeidsmarkt anders in elkaar steekt dan veel mensen initieel denken.”
De mensen zijn op en ‘op’
Wat is nou precies die ‘controversiële’ kijk op de arbeidsmarkt van Convenant Werkperspectief.NL? De mensen zijn op en ‘op’: een statement dat je dubbelzinnig kan én moet interpreteren, aldus Jeroen. “Ten eerste gaan we niet véél meer mensen aan het werk krijgen. Wel een aantal, maar niet de ‘hordes’ waarover gesproken wordt. Die zijn simpelweg niet beschikbaar en die realiteit moeten we onder ogen zien in plaats van ervoor weglopen.”
“Daarnaast is een aanzienlijk deel van de werkenden mentaal én fysiek uitgeblust: ‘op’. De werkdruk is hoog, we gebruiken disfunctionele structuren en er is te veel administratieve rompslomp. Deze taken kosten meer energie dan dat ze opleveren, wat leidt tot een hoog verzuimpercentage, met name in operationele beroepen.” Volgens Jeroen is dit een alarmsignaal dat we niet mogen missen. “We schurken tegen de grenzen van onze medewerkers aan. Deze willen en mogen we eenvoudigweg niet overschrijden.”
Kwaliteit boven kwantiteit
Volgens Jeroen zit er geen toekomst in de huidige arbeidsmarktstrategie. “Krapte op de arbeidsmarkt los je niet op door meer mensen aan het werk te zetten en werkenden nóg meer uren te laten draaien. Vooral niet als de mensen ‘op’ zijn. Met maatregelen zoals fulltimebonussen, bereik je niet het gewenste resultaat. Dit beleid focust zich te veel op kwantiteit, en niet op kwaliteit. Dat is zorgelijk."
Onlangs verscheen er een Trouw-artikel van ABN AMRO Hoofdeconoom Sandra Philippen. Hierin stelt ze: ‘De arbeidsmarkt heeft niet te weinig mensen, maar te veel banen.’ Wat Jeroen betreft sluit dit goed aan bij de visie van Werkperspectief.NL, hoewel haar onderliggende analyse wel verschilt. “Daar wil ik wel wat aan toevoegen: we doen nog heel veel onnodig werk door bijvoorbeeld hoge regeldruk en inefficiënte overlegstructuren. We doen nog volop dingen verkeerd én we doen ook nog volop de verkeerde dingen. Hebben we eigenlijk wel een personeelstekort? Of ligt ons probleem elders?” stelt Jeroen.
Andere koers
Een fundamentele vraag, met urgentie: “Kwantiteitsbeleid - als maar meer werken zonder het werk zelf te verbeteren - gaat ten koste van het werkplezier en de fysieke en mentale gezondheid van onze werkenden. Maar het effect is dat we mensen hiermee opbranden, met name in essentiële beroepen waar het ziekteverzuim nog nooit zo hoog is geweest. We moeten ‘om’ naar kwaliteitsbeleid waarbij we werk aansluiten op mensen in plaats van andersom. De kwaliteiten van mensen en de ontwikkeling daarvan moet het speerpunt zijn. Zin (nut en noodzaak) en ook de zingeving van het werk moet hierbij veel meer centraal komen te staan. Zolang je blijft vasthouden aan het huidige disfunctionele beleid, blijf je de huidige knelpunten voeden.”
Het roer moet om: door te doen wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. De koers waar we nu op varen leidt ons niet tot het gewenste resultaat. Maar, hoe bereiken we dit dan wél? “Met een kwaliteitsbeleid haal je het meeste uit de mensen die je wél hebt. Dit kan je bijvoorbeeld doen door ervoor te zorgen dat je werknemers zoveel mogelijk toekomen aan de taken die ertoe doen, die échte meerwaarde opleveren voor jouw organisatie.” Dat betekent een herinrichting van organisaties, hun structuren en processen: het terugdringen van energie-slurpende ‘corvee’ taken en het doorbreken van disfunctionele werkvormen. “Daarmee verhelp je niet alleen de knelpunten, maar stimuleer je werkplezier -mensen kunnen zich weer focussen op waar het écht om draait- en dring je verzuimcijfers terug.” Hiermee doelt Jeroen in het bijzonder op operationele beroepen. “Zoals de zorg, het onderwijs of op Schiphol. Plekken waar er grote tekorten zijn en werkdruk en verzuim torenhoog ligt. Deze beroepen moeten leuker én aantrekkelijker worden.” In een effectieve arbeidsmarktstrategie stuur je niet op meer, maar op beter.
Stap voorwaarts
Welke bijdrage kan het Convenant Werkperspectief.NL hieraan leveren? “Met behulp van onderzoek en analyse weten we wat er speelt op de arbeidsmarkt en welke kwalitatieve oplossingsrichtingen er zijn. Maar: dit moet nog veel concreter.” Jeroen ziet het als taak van Convenant Werkperspectief.NL om de handelingsperspectieven per sector in kaart te brengen. En dat is nogal wat: alle sectoren zijn verschillend, waardoor voor iedere bedrijfstak andere oplossingen interessant zijn. De één is geholpen met geautomatiseerde processen, de ander met omscholing. “Met deze handelingsperspectieven kunnen we een soort menukaart inrichten: wat is passend in welke sector? En: wat werkt op welk niveau? Op die manier biedt je transparantie van kennis, middelen én initiatieven. Passend bij het karakter van het Convenant Werkperspectief.NL.”